Əxlaqsız Qərb

Müzakirələr zamanı, internet üzərindən Qərbdəki sisteminin, yaşam tərzlərinin, münasibətlərin, ümumiyyətlə Qərbin əxlaqsız, pozğun məkan olduğunu mübahisə edən çoxlu sayda, yazıçı Seymur Baycan demiş, Usta Zeynal təfəkkürlü adam var ki, Qərb ölkələrindən birinə mühacirət etmək üçün hər şeyi qurban verər. Orda təhsil almaq, yaşamaq üçün bacardığı hər şeyi etməyə hazırdır. Hə, bu cür ədəbsiz nəsnənin sayı əslində Avropanın bir parçası olan bizim cəmiyyətdə də çoxdu. Onlar qətiyyən, məsələn, Pakistana, Suriyaya, Banqladeşə və s. gedib yaşamaq haqqında düşünmürlər.

Azərbaycanda futbol şərhçisi

Mən əminəm ki, bizim məmləkətdə səriştəli, düşüncəli və peşəkar futbol şərhçiliyi edə biləcək insanlar var. Mütləq var. Ancaq niyəsə, elə bil bütün ölkəni gəzib, bu işi bacarmayan bir neçə nəfər tapıblar və həvalə ediblər onlara. Otuzdurublar studiyalarda, kabinələrdə ki, buyurun futbol izləyicilərinin, tamaşaçıların əsəbləri ilə oynayın, yersiz, şit, əlaqəsiz, savadsız şərhlərinizlə. Səs tonları da insanda futbol qarşılaşmalarına olan marağı öldürür. Üstəlik ədəbi dili bir kənara qoyub, ləhcə ilə, şivə ilə də danışırlar.
Bir də, Azərbaycanın əksər televiziya icmalçıları, aparıcıları kimi yalanları təkrarlamaq məcburiyyətlərinin əzabını çəkirlər sanki. Çox maraqlıdı.

Şortiklə giriş qadağandır

Yaxınlarda radioda Azərbaycanda siyasi gündəmlə bağlı bir müzakirəyə qulaq asırdım. Verilişdə tanınmış guşə yazarı Zamin Hacı da iştirak edirdi. Müxalifətin seçkilərdə birgə iştirakı ilə bağlı yaranmış problemlərə münasibət bildirərkən, mənə görə çox maraqlı bir fikir ifadə elədi. Dedi ki, "şortiklə kəndə girmək qadağandır" elanı vuran xalqın Milli Şurası ola bilməz! Doğrudan da. Bir millət cahil, mürtəce ənənələrindən, düşüncə tərzindən yaxa qurtarıb, mütərəqqi vərdişlərə yeyələnməyi bacarmırsa, qabaqcıl cəmiyyətlərdə olduğu kimi münasibətlər qura bilmirsə, bu cəmiyyətin ciddi nailiyyətlər əldə etməsi də çətindir, mümkünsüzdür.

Diktaturada yay vaxtı

Tarixçi Altay Göyüşovun Facebook səhifəsində paylaşdığı lətifəni sizinlə bölüşürəm:

Bir nəfər parkda gəzir və birdən qışqırır ki, dözmək olmur. 

Dərhal bunu iki polis qamarlayıb basırlar maşına, aparırlar məntəqəyə. 

Nə isə, məntəqədə bu qışqırır, bağırır ki, məni niyə tutmusunuz? Cavab verirlər ki, bəs sən hökumət eleyhinə çağırış edib, "dözmək olmur" qışqırırdın.

Bu özünü öldürür ki, rəis, mən istini nəzərdə tuturdum. Rəis qayıdır ki, ə, gopa basma, istiyə yenə bir təhər dözmək olur.

Denikin demarkasiya xətti - arxivdən tapdığım xəritə

Bu günlərdə dünyanın müxtəlif ölkələrindəki arxivlərdə araşdırmalar aparılaraq Azərbaycanın tarixi xəritələrinin aşkarlanıb kitab dərc ediləcəyi barədə xəbər oxudum. Bir neçə il bundan əvvəl mən də Britaniya arxivlərində araşdırmalar edərkən maraqlı bir xəritə tapmışdım. Xəritədə İnqilabdan sonra Bolşevik hakimiyyətinə qarşı vuruşmuş Könüllü Ordunun komandanı, General Anton Denikinin çəkdiyi demarkasiya xətti göstərilir. Xəritə 1919-cu ildə hazırlanıb.
Charlotte Hille-in "State Building and Conflict Resolution in the Caucasus" kitabında yazılır ki, 1919-cu ilin may ayında Könüllü Ordu Qızılburun, Zaqatalaya qədər ərazini işğal etdi. Nəticədə Dağıstan ərazisi Petrovsk (Maxaçqala) və Dərbənd limanları da daxil olmaqla işğal edildi. Azərbaycanın baş naziri Usubbəyova məktub göndərilərək bildirildi ki, Könüllü Ordunun Azərbaycanı işğal etmək niyyəti yoxdur. Lakin, Azərbaycan tərəfi məktubu ciddi qəbul etmədi. Demarkasiya xətti artıq iki dəfə Könüllü Ordu tərəfindən pozulmuşdu.
Könüllü Ordu irəliləməkdə davam etdiyi üçün Azərbaycan hökuməti General Thomsona etiraz məktubu göndərərək Dağlılara kömək etmənin zəruriliyini vurğulayır...
Vikipediada Denikin haqda dərc edilmiş məqalə də isə qeyd olunur: "Denikin qoşunları 1919 ilin yazında bütün Şimali Qafqazı tutub, Dağıstana girmiş, Azərbaycan sərhədlərinə gəlib çatmışdı. "Vahid və bölünməz Rusiya" şüarı ilə çıxış edən Denikin Rusiya imperiyasının əsarəti altında olan xalqların öz müqəddəratını təyin etmək hüququnu qətiyyən qəbul etmirdi. Denikin təhlükəsinə qarşı Azərbaycanda Dövlət Müdafiə Komitəsi yaradıldı, ölkədə hərbi vəziyyət elan olundu. Denikin ordusu ilə Azərbaycan arasında demarkasiya xətti müəyyənləşdirildi (bax Könüllü ordu ilə Azərbaycan arasında demarkasiya xətləri). 1919 il iyunun 16-da Denikin təhlükəsinə qarşı Azərbaycanla Gürcüstan arasında hərbi-müdafiə paktı imzalandı. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Dağıstan xalqlarının Denikinə qarşı mübarizəsini dəstəkləmişdi."

BBC azərbaycanca xidmətində dərc edilmiş "Facebook gündəliyi: Sosial Media və şəxsi münasibətlər" mövzusunda yazılarım

BBC azərbaycanca xidməti, 26 mart 2010

Facebook gündəliyimizin ikinci hissəsi "Sosial media və şəxsi münasibətlər" adlanır.

Sosial media öz istifadəçilərinə xəbərlər, eləcə də bir-birinə çıxış imkanı verir. Sosial media online şəbəkələr vasitəsilə bir-birilə əlaqə saxlayan insanların həyatını necə dəyişir?

Bu suallara "Sosial media və şəxsi münasibətlər" mövzusunda gündəliyi yazan, Londonda yaşayan azərbaycanlı Vüsal Həmzəyev cavab verəcək. Vüsal deyir ki, yeni media onun həyatını dəyişib. Çünki Vüsal məhz Facebook-da nişanlanıb.

1. Virtual dünyanın vətəndaşları

Hərdən bir çox tanıdıqlarım kimi Facebook-dan bezirəm. Şikayətlənirəm ki, vaxtımı boş yerə sərf etməyimə səbəb olur. Bəzən də imtina etmək istəyirəm hesabımdan. Ancaq bunu edə bilmirəm.
Facebook-un mənim həyatımda artıq fərqli statusu var.

Mən əslində heç vaxt Facebookdan şəxsi münasibətlər qurmaq üçün istifadə etmək haqqında düşünməmişəm. Səmimiyəm. Facebbokda hesab açmağıma səbəb bir dostum olub. Video reportaj hazırlamaq üçün şəkillərdən istifadə etməli idim və mənə lazım olacaq foto şəkilləri Facebook-da tapa biləcəyimi söylədi.

Bunun üçün qeydiyyatdan keçməli idim. Ancaq sonra Facebook getdikcə daha da maraqlı olmağa başladı mənim üçün. Daha doğrusu faydalı. Əminəm ki, Facebook istifadəçiləri arasında fərqli yanaşmalar var, Facebookdan hansı məqsədlə istifadə etmək baxımından. Xüsusilə facebookdan təbliğat məqsədilə istifadə etmək yayğınlaşmaqdadır.

Azərbaycan kimi alternativ imkanların məhdud olduğu bir ölkənin vətəndaşları üçün Facebook bu imkanları yaradır - yararlanmaq istəyənlər üçün. Dostlarının sayı artdıqca imkanlar da genişlənir. Bir çox tanınmış siyasətçilər, incəsənət adamları və s. də bu imkanlardan yararlanmağa başlayırlar.

Adətən dostluq təklifi göndərdiyim şəxslərdən bəziləri (böyük əksəriyyəti ilə şəxsi tanışlığım olmur) şəxsi məktub yazaraq öncədən tanış olub-olmadığımızla maraqlanırlar. Mənmim izahım isə dəyişməzdir: “Əmin deyiləm, bəlkə də tanış deyilik. Dostluq təklifi göndərməkdə məqsədim facebookda dostlar şəbəkəmi genişləndirmək, daha çox insanla rabitə saxlamaq imkanı əldə etməkdir”.

Mən bilirəm ki, bir çox Facebook istifadəçisi də sırf şəxsən tanıdığı insanlarla dost olmağa üstünlük verir. Təbii ki, facebook əks cinsdən olan istifadəçilərin arasında şəxsi münasibətlərin yaranması üçün də əlverişlidir.

Facebook və şəxsi münasibətlər mövzusu maraqlıdır. Facebook get-gedə nəhəng virtual ölkəyə çevrilməkdədir. Onun vətəndaşları üçün bu mövzu maraqlıdır. Burda şəxsi münasibətlər qurula da bilər, korlana da bilər, heç tanımadığın, görmədiyin insanlarla yaxın dost da ola bilərsən, hətta sevgi də yarana bilər, daha sonra ailə həyatına aparacaq münasibətlərə qədər. Bəli, bu mümkündür. Buna əminəm, çünki bu mənim təcrübəmdə baş verib.

Facebook istifadəçiləri üçün yaradılmış canlı söhbət imkanı əslində bir o qədər də əlverişli deyil. Şəxsən mənim üçün əlverişli olmadığı üçün bunu yazıram. Bu həm texniki, həm də vaxtın nisbətən sərfəsiz yerə xərclənməsi baxımdın əlverişsizdir.

Hər halda istifadəçilərinin sayı çox olduğuna görə Facebook söhbət də yetərincə zəyif işləyir, donur və s. Mən çox nadir hallarda bu imkandan istifadə etmək haqqında düşünürəm. Bu adətən dostlarımın arasından kiməsə konkret sualım olduğu zaman, kiminləsə təcili müzakirə etməyə ehtiyacım olduğu zaman və çox az hallarda isə işim olmadığı zaman baş verir.

Facebook söhbət xətti açıq olarkən bəzən heç vaxt görüşmədiyimiz, lakin facebookda dost olduğum istifadəçilərin suallarına cavab verirəm. Təbii ki, bir çox hallarda söhbət bizim niyə Facebookda dost olduğumuzdan başlayır, daha sonra bəzən əcnəbi ölkədə Azərbaycanla bağlı ictimai fəaliyyətlər ətrafında söhbət ola bilir. Ya da xaricdə təhsil və yaşamaq imkanları. Fərqli halda sadəcə istirahət etmək və əylənmək üçün söhbət edirsən. Hər bu cür səhbətlərin kökündə fərqli maraqlar yatır təbii ki.

Mən hal-hazırda münasibətdəyəm və buna səbəb Facebook olub. Hə, eynən Facebook söhbətin yaratdığı həmin imkanın sayəsində mən hazırkı qız dostumla tanmış olmuşam. Bənzər başlanğıc daha sonra fərqli şəxsi münasibətə çevrilib.

Bu başlanğıcın heç unutmayacağım tərəfi isə “düzü, mən size tanımadım” cümləmə bir xeyli müddətdən sonra “siz məni əlavə etmisiz dost kimi, mən də qəbul eləmişəm” cavabıdır.

25 mart, London


2. Alternativ imkanlar

Öncəki yazımda qeyd etdiyim kimi Facebook Azərbaycan kimi alternativ imknaların məhdud olduğu, azad medianın demək olar ki mövcud olmadığı bir ölkənin vətəndaşları üçün yeni alternativ imkanlar təqdim edir əslində.

Virtual dünyanın nəhəng sosial şəbəkəsi hesab olunan Facebookda daha çox dostlar qazanmaqla, şəbəkəni genişləndirməklə bölüşmək istədiyin mesajı nisbətən geniş çərçivə daxilində paylaşmaq mümkündür. Təbii ki, bu hər hansısa müstəqil televiziyanın və ya sərbəst yayımlanan müstəqil radionun verə biləcəyi imkanları əvəzləyəcək gücə malik deyil. Məhduddur.

Keçən ilin iyul ayında Azərbaycanda iki gənc bloqçu (Emin Milli və Adnan Hacızadə) həbs edildi. Bu normal halda medianın diqqət mərkəzində ola biləcək bir hadisə idi.

Gənclər arasında müəyyən qədər tanınmış, yetərincə aktiv ictimai fəaliyyətlə məşğul olan Emin və Adnanın döyüldükdən sonra xuliqanlıqda ittiham edilərək həbs olunması bəlkə də gözləndiyindən daha çox beynəlxalq reaksiyaya səbəb oldu.

Az qala dünyanın bütün ölkələrinin (Məsələn Avstraliya və ya Finlandiya) mətbuatı baş vermiş hadisəni işıqlandırdı. Lakin təsəvvür edin, internetə çıxışı olmayan yüz minlərlə Azərbaycan vətəndaşının baş verənlərdən xəbəri belə olmadı və bu hal davam etməkdədir.

Azərbaycan vətəndaşlarının böyük əksəriyyətinin ümumiyyətlə hadisə haqqında heç bir məlumatı yoxdur.

Çünki, çox az sayda internet qəzeti və ya nəşri istisna olmaqla Azərbaycan mətbuatı hadisəni işıqlandırmadı. Bloqçulardan birini hətta valideynlərim belə tanıyırdı və mən baş vermiş hadisə ilə bağlı qəsdən onlara heç nə deməmişdim. Onlar yalnız həbsdən 3 ay keçəndən sonra bunu sadəcə dildən eşidib təəsüflənmişdilər.

Əsasən gənclərin istifadə etdiyi və təbii ki, müəyyən məhdud əhatəsi olan Facebook bu halda informasiya boşluğunu doldurmaq üçün baş verənlərdən narahat olanlar və ümumiyyətlə fikrini bildirmək istəyənlərə alternativ imkan verdi.

Məhz hadisənin başlanma nöqtəsindən təəcüblü məhkəmə proseslərinə qədər, beynəlxalq təşkilatların reaksiyasından tutmuş Azərbaycandakı fərqli münasibətlərə qədər, əcnəbi medianın hadisəni işıqlandırması da facebookda paylaşılır və müzakirə edilir.

Xüsusilə gənc bloqçuların həbs edildiyi ilk günlər və ilkin məhkəmə prosesləri zamanı facebook sanki baş verənlərdən xəbər tutmaq üçün və məlumatları paylaşmaq, müzakirələr açmaq üçün yeganə “mətbuat” orqanına çevrilmişdi.

Bütün bunların daha bir maraqlı tərəfi isə odur ki, Facebook üzərindən həyata keçirilən bu kampaniya yüzlərlə gəncin arasında şəxsi münasibətlərin yaranmasına səbəb oldu. Şəxsən mən üzünü belə görmədiyim, daha öncə heç vaxt canlı görüşüb söhbət etmədiyim insanlarla səmimi münasibət qura bildim. Bu həqiqətən də heyrətamizdir.

Bu hadisə və Facebookun vasitəçiliyi nəyinki sırf azərbaycanlılar, hətta qonşu və kənar ölkələrdən olan şəxslərlə fikir mübadiləsinə və nəticədə şəxsi münasibətlərin yaranmasına qədər gətirib çıxardı.

26 mart, London


3. Şəxsi münasibətlər korlana da bilər

Diqqətimi çəkən belə bir status var idi: “Səhərə kimi Facebookda oturub, sonra günortaya kimi yatanların həyat produktivliyi nə qədər olar əcəba?”. Bəli, bəzən saatın fərqinə varmadan vaxtını facebookda keçirirsən.

Əgər o sənin üçün faydalıdırsa və ya səni əyləndirirsə. Bəlkə də buna aludəçilik demək olar. İnternetə çıxışın olmayanda belə telefon vasitəsilə hesabına daxil olub status dəyişiklərini gözdən keçirirsən. İnformasiyanın paylaşıldığı məkan olmaqla bərabər facebook dostlarının münasibət dəyişikliklərini, partilərdən çəkilmiş foto şəkilləri izləmək, onlara şərh yazmaq üçün də maraqlı ola bilir.

Qərar verə bilmədiyin məsэlədə belə dostlarından məsləhətlər alırsan. Öyrənmək istədiyin məsələ ilə bağlı yenilədiyin statusun cavablandırılır. Bu mənim də işimə yarayıb bir dəfə. Bakıda internet üzərindən sifariş verə biləcəyim dükan tapa bilmədiyim halda yardım istəmişdim və yararlanmışdım.

Bütün bu vasitələrdən yaranan şəxsi münasibətlərin bir də əks tərəfi var. Yəni Аacebook daha öncə şəxsən tanıdığın birisilə münasibətlərinin korlandığı məkan da ola bilir.

Məsələn Facebookdakı dostlarımdan biri daha öncədən tanıdığı birinin profilində “prezidentin Dubay villaları” ilə bağlı yerləşdirdiyi şərhinin cavablandırılmadan silinməsindən və daha sonra dostlar siyahasından çıxarılmasından gileylənirdi.

Bu isə əsl müzakirə mövzusuna çevrilmişdi. Bu davranışın etik olmadığını, şərhinin cavablandırılmadan silinməsini özünə qarşı hörmətsizlik hesab edən Facebook dostuma dəstək olanlarla yanaşı, onun bunu müzakirə mövzusuna çevirməsini tənqid edənlər də var idi.

Hətta şərhinin silinməsinin və dostlar cərgəsindən çıxarılmanın bunu edən istifadəçinin haqqı olduğunu və burda heç bir ədalətsizliyin olmadığını iddia edənlər də. Bəzi istifadəçilər isə bu cür məsələlərin şəxsi müstəvidə həllinin daha uyğun olduğunu, bu şəkildə müzakirə mövzusuna çevrilməsinin yalnış olduğunu xüsusilə qeyd edirdilər.

Uzun-uzadı davam edən şərhlər, müzakirələrdə maraqlı bir məqam var idi. Daha öncələr normal şəxsi münasibəti olan dostu tərəfindən Facebookda dostluqdan kənarlaşdırılan istifadəçi dilemma və seçim haqqında yazırdı: “Mənə də ağırdır hansısa şəxsi münasibəti korlamaq, amma ümumi maraqlar naminə bir neçə nəfər hökümətyönümlü şəxslə münasibətlər korlanacaqsa, korlansın - vaxt gələndə başa düşənlərlə münasibət düzələr, başa düşməyənlərlə təktərəfli münasibət heç mənə də lazım deyil”.

27 mart, London

Ə -ni çevirmək ehtirası

Onun missiyası var. Bu, onunçün önəmlidir. Azərbaycan dilindəki æ səsini şəkilləndirən ə işarəsini dəyişməlidir. Onu yuvarlayıb e etməli, ya da yerinə başqa bir şey qoymalıdır. Heç kim bilmir niyə, ancaq o ehtirasla bu işin öhdəsindən gəlməyə çalışır. Bəlkə də ifrat ölçüdə sevdiyi türk dilində (Türkiyə Respublikasının rəsmi dili) belə səs və işarə olmadığı üçünʔ 
Həvəslə inanmağa çalışır ki, əslində azərbaycan əlifbasının aid olduğu latın qrafikasında bu cür işarə yoxdur. Onun üçün maraqlı deyil ki, latın qrafikasından istifadə edən, məsələn, Türkiyə də daxil olmaqla Şərqi Avropa xalqları öz əlifbalarında, dillərindəki fərqli səslərə uyğun fərqli işarələrdən istifadə edirlər. Məsələn, estonlar başqa latın qrafikalı əlifbalarda istifadə olunmur deyə, yazılı eston dilindəki Õ hərfini yıxmağa cəht etmirlər. 
Yaxud da, keçən əsr boyu sayını unutduğumuz qədər dəyişikliyə məruz qalmış azərbaycan əlifbası növbəti dəyişikliklə hansı problemləri yarada bilər və s.
Məsələ burasındadır ki, bütün bunlar onun üçün qətiyyən maraqlı deyil. Onun missiyası var, Ə -ni çevirməlidir. 

Bərkgedən çevrə

Çayxanada bir qrup "bərkgedən", tünd xasiyyəti olan tanışınla oturub çay içirsən. Söhbət mövzusu da adətən ya avtomobil, ya cinsi münasibətlər- bazlıq ya da razborkalar, sınmalar-sındırmlar olur. Çevrənin hər bir üzvü danışıq tərzi, mimikası, jesti və seçdiyi sözlərlə sanki meydan oxuyur, özünün sərt, ciddi və qızbaz imicini formalaşdırmağa çalışır. Beləliklə, qorxmaz birisi olduğunu nümayiş etdirmək istəyir.  Çevrənin bütün üzvləri bax beləcə, çəkinməzdir-"qabağındanyeməz". 
Birdən adəti mövzulardan kənar bir şey haqqında danışmağa başlayırsan. Hakimiyyətin azadlıqları boğduğundan, qeyri demokratik idarəçilikdən, sərt rejimdən, korrupsiya uğramış sistemdən və s. Vətəndaş, insan kimi səni qayğılandıran mövzudan. Qəfil bir sükut çökür. Hər kəs astadan danışmağa başlayır. Ətrafa nəzər yetirilir ki, xəfiyyə olar. Bəziləri siyasətlə maraqlanmır, aralarından biri "biraz yavaş, eşidən olar", ya da "divarların da qulağı var" deyib səni mövzudan yayındırmağa çalışır. 
Mat qalırsan ki, axı bir az öncə bir neçə "bərkgedən" insanın arasında idin, nə baş verdi? 

İlk bayrağımız

Azərbaycan Demokratik Respublikası (üzr istəyirəm, Cəmahiriyəsi) yarananda onun ilk bayrağı belə olub. Sonradan Filippin zabiti general Abayqarın tələbi ilə bayraq dəyişdirilərək indiki üç rəngli bayraq qəbul olunub. Məncə məcburiyyət qarşısında dəyişdirilmiş bu şanlı bayrağımızı yenidən başımızın üzərinə qaldırmalıyıq. 

Azərbaycan əlifbasındakı Ə hərfini də ləğv eləmək lazımdı. Heç latın qrafikasında Ə varʔ Demək olar ki, bütün Şərqi Avropa xalqları latın qrafikasından istifadə eləyir. Hansı biri öz dillərinə uyğun xarakter əlavə eləyib əlifbaya, axı hansı biriʔ Hamısı orijinal latın qrafikasından istifadə edir. Heç bir dəyişiklik və əlavələr etmədən. Ə hərfini başqa bir xarakterlə əvəz eləmək lazımdır, məsələn, a hərfi ilə. Ölkəmizin adını da Azarbaycan yazmaq lazımdı.

Millətimizin adını da dəyişmək lazımdı. Azərbaycan milləti varʔ Biyabırçılıq! Bizim millətin əsl adı tatardı. sonradan dəyişdirib elədilər azərbaycanlı. Ona görə də azərbaycanlını dəyişib eləmək lazımdı tatar. Azarbaycanda yaşayan bütün etnik qruplar - türklər, ləzgilər, talışlar, ruslar və s. tatar milləti adı altınfa birləşməlidir!

Yaltaqlıq Bataqlığı - Dövlət tərəfindən mühafizə olunur

Sözsüz, insanların muğam dinləməsində və ya muğamın musiqi festivallarında təmsil olunmasında bir problem yoxdur. Eləcə də, sənə yaxın insanlara qayğıda, evlilikdə və s. Sadəcə qapalı cəmiyyələrdə fərdlərin yaradıcılıq imkanları məhdudlaşdırılır, azadlıqları çərçivəyə alınır (leqal məhdudiyyətləri nəzərdə tutmuram). Qapalı cəmiyyətlərdə bayağılıq, ifratçılıq hökmranlıq eləyir. İstənilən mövzu bayağı şəkil alır. Cəmiyyətdə proqress deyil, korrupsiya baş verir. Mütilik, bayağılıq, yaltaqlıq elə korrupsiyaya uğramış, mürtəce cəmiyyətin üzüdür.